Ścieżka zwiedzania stałej ekspozycji przyrodniczej w CEE Symbioza przeznaczona dla młodzieży i osób dorosłych. Teksty i nagrania odnoszące się do wystawy są dostępne dzięki kodom QR. Do zwiedzania potrzebny jest telefon lub tablet oraz słuchawki.
Przed Tobą podróż po mapie zachwytów. Mapa – jak to mapa – łączy ze sobą różne punkty, aby doprowadzić Cię do celu. Będą nimi małe zachwyty nad zwyczajną przyrodą. Bądź uważna, uważny. Popatrz na to, co już znasz, w zupełnie nowy sposób. Wyrusz w tę wędrówkę, aby odkryć, że jesteś u siebie. Nie bądź widzem, ale uczestnikiem świata przyrody. Odkryj prawdziwą symbiozę.
Cisza
Kiedy ostatni raz słyszałaś, słyszałeś donośne odgłosy ptaków? Czasem to ty jesteś ich powodem. Ptaki komunikują się między sobą, wykorzystując charakterystyczne dźwięki. Wśród tych komunikatów częste są także ostrzeżenia przed zbliżającym się niebezpieczeństwem. Tak, ptaki mogły o Tobie mówić, ale mogły także o Tobie milczeć. Cisza w świecie przyrody także jest komunikatem. A jak jest w Twoim przypadku?
Dostrzeganie
Czasem dzieci bawiąc się w chowanego, skrywają twarz w dłonie. Nie są jeszcze świadome tego, iż świat nie działa w taki sposób, że wystarczy zamknąć oczy, a to, co patrzy na nie, przestanie je widzieć. Uśmiechamy się w takich chwilach, a przecież w dorosłym życiu powtarzamy to działanie wielokrotnie. Zdarza się, że jeśli czegoś nie widzimy, to przestaje to dla nas istnieć. Kiedy ostatni raz zaglądałaś, zaglądałeś w głąb ziemi, na której stoisz? To podziemna przestrzeń życia, o którym nie pamiętamy. Zobacz, ile ono waży. Nie zapomnij dodać siebie, przecież stoisz na nim.
Dzielenie się
Czy to nie oczywiste, że wszelkie rośliny wyrastają w glebie? W sklepach ogrodniczych na wiosnę można kupić ziemię do warzyw i ozdobnych kwiatów. Ale żeby stała się miejscem, które daje życie, najpierw coś musi ulec zniszczeniu.
W bardzo wielu przypadkach proces tworzenia się gleby rozpoczyna się od rozkruszenia skał. W takiej jednak formie nie są najlepszym materiałem do tego, aby tworzyć żyzne przestrzenie. Dopiero po ich zniszczeniu w wyniku procesu glebotwórczego powstaje gleba. Zobacz, jak wygląda to, co znajduje się na co dzień pod Twoimi stopami.
Intymność
Jak się czujesz, kiedy ktoś przez telefon rozmawia przy Tobie o swoich prywatnych sprawach? Raczej nie jest to komfortowa sytuacja. Czy masz podobne odczucie słysząc szczekanie psa lub odgłos rykowiska? Przecież te dźwięki to bardzo często intymna wymiana zdań, jedynie prowadzona w języku, którego nie znasz. Brak tłumacza nie oznacza, że jest ona niezrozumiała. Uszy, które mają usłyszeć, zazwyczaj słyszą i rozumieją.
Komunikacja
Przypomnij sobie sytuację, kiedy próbowałaś, próbowałeś porozumieć się z kimś, kto nie znał Twojego języka. Jaki był tego efekt? W przyrodzie sposobem na komunikację jest między innymi zapach. Dla wielu gatunków jest to bardzo czytelny sygnał. I chociaż wiele zapachów znamy i wykorzystujemy, to część z nich jest przez nas zupełnie niewyczuwalna. Kiedy upajasz się zapachem kwietnej łąki, pomyśl o tym, że upajasz się jej… słowami.
Marzenia
Ile nasion zmieścisz w garści? Przyglądnij się im uważnie. Każde z nich skrywa w sobie drzewo. Wyobrażasz to sobie? Zagajnik w Twojej dłoni! W skali długości życia drzewa bycie nasionem to tylko moment. Ale ta chwila jest jak spełnienie marzeń o lataniu. Jedyny moment, w którym drzewo nie jest związane z ziemią i może podróżować. Być może nieświadomie brałaś, brałeś udział w tej podróży. Kiedy otrzepywałaś, otrzepywałeś z ramion nasiona brzozy? A kiedy zbierałaś, zbierałeś kasztany?
Nic
Niejeden człowiek podejmował próby alternatywnego żywienia. Nie mamy jednak jako ludzie takiej supermocy, jaką posiadają rośliny zielone. To one bowiem, wykorzystując światło, produkują same dla siebie pokarm. Czyż nie jest to niezwykłe! Współcześnie wiemy już, że światło wykorzystywane jest przez rośliny jako źródło energii do tej produkcji, ale pozorne wytwarzanie pokarmu „z niczego” działa na naszą wyobraźnię. Zobacz, jak to „nic” funkcjonuje naprawdę.
Obecność
Ile razy widziałaś, widziałeś napis „tu byłem” w miejscach, które odwiedzają turyści? Zaskakująca jest potrzeba utrwalania przez ludzi pamięci o swoim pobycie właśnie w taki sposób. Zwierzęta również potrafią to robić, nie będąc przy tym wandalami! Jeśli uważnie przyglądniesz się przyrodzie, to zobaczysz sporo takich znaków informacyjnych. To tak zwane ślady. Wskazują one na obecność zwierzęcia w danym miejscu.
Dziupla, gniazdo, pióra to ślady obecności ptaków, które były tutaj przed Tobą. Jak duże były? Jak były ubarwione? Co robiły w tym miejscu?
Odpowiedzialność
Przypomina to węzeł kolejowy, przez który dostarcza się w różnych kierunkach wszystko to, co niezbędne. Tak! Naprawdę wewnątrz pnia odbywa się ruch i jest on zaskakująco intensywny. Skąd woda? Z ziemi! Pobierają ją korzenie, a potrzebuje jej całe drzewo. Kto zadba o pokarm? Liście! Również skorzysta cała roślina. Pracuje na to cały system kanałów ukrytych pod korą. To wielka odpowiedzialność i logistyczne wyzwanie, żeby obdzielić całe drzewo od końca korzeni po czubki gałęzi i dostarczyć mu to, co potrzebne do życia. Przypomnij sobie, ile razy musiałaś, musiałeś zaplanować coś z taką skrupulatnością?
Perspektywa
Do czego możesz użyć drewna, w którym żerują owady? Wysypujące się trociny, wycieki żywicy czy zgnilizny skutecznie odstraszają. A to przecież reakcja drzewa na to, że coś w jego wnętrzu żyje. Żyje, to znaczy ma do tego optymalne warunki. Patrzysz więc teraz na miejsce, które stało się czyimś domem. Czy potrafisz wyjść poza swoją perspektywę postrzegania świata?
Początek
Tu jest początek. W liściach. To właśnie w nich zachodzą procesy, w wyniku których jest produkowany pokarm dla drzew. Pewnie zachwycają Cię jesienne lasy przebarwiające się na ogniste barwy. Być może lubisz chrzęst opadłych liści pod butami. Wiele ich kształtów intryguje i jednocześnie ułatwia identyfikację gatunków. Ale czy spojrzałaś, spojrzałeś kiedyś na liść jak na początek? To tutaj zaczyna tworzyć się pokarm i kończy się nasz głód.
Poświęcenie
Zazwyczaj bezbłędnie rozpoznajemy markę na podstawie jej logotypu. Jednak dużo częściej niż znaki graficzne widujemy wokół siebie różne gatunki drzew. Czy potrafisz powiedzieć, które z nich już wcześniej widziałaś, widziałeś? Po jakim detalu udało Ci się je rozpoznać?
Kora jest tą warstwą, która bierze na klatę ochronę wszystkich procesów zachodzących w pniu. Mało tego, dzięki różnym zakamarkom na swojej powierzchni, jest także mikrosiedliskiem, czyli miejscem życia innych organizmów.
Spryt
Żadne z nich nie będzie już dorosłym drzewem. Nie wypuszczą na wiosnę pierwszych liści, nie złączą się na stałe z ziemią korzeniami. A gdyby tak się stało? Gdyby każde z tych nasion jednak wyrosło i choć na chwilę przybrało dorosłą postać?
Drzewa rosnące tak blisko siebie nie przetrwałyby długo. W lesie odległość między nimi jest znacznie większa. Natura ma swoje sposoby na to, aby nasiona zaczęły kiełkować jak najdalej od drzewa, z którego spadły. Domyślasz się, jak to się dzieje?
Szansa
Gdzie wczesną wiosną spotkasz pierwsze kwitnące rośliny? Jest przecież jeszcze zimno, dni są krótkie, a gdzieniegdzie wciąż zalega śnieg. Pomimo tak niesprzyjających warunków pojawiają się pierwsze kwiaty, które zamiast czekać na lepsze czasy, wykorzystują to, co jest dostępne. To te, które widzisz przed sobą. Tak jakby wiedziały, że za moment otworzy się nad nimi parasol liści i tam, gdzie rosną, będzie dla nich zbyt ciemno. Czy Ty także potrafisz dostrzec szanse tam, gdzie nikt się ich nie spodziewa?
Świadkowie
Pamiętasz kreski rysowane skrupulatnie przez rodziców nad Twoją głową? Oznaczały one Twój wzrost w różnych latach. Każdego roku znajdowały się wyżej. Zagłębienia, które widzisz w drewnie i pod korą, można potraktować podobnie. To chodniki wygryzione przez larwy owadów, których matka złożyła tu jaja. Każdy z korytarzy to zapis życia larw, które rosły dzięki temu, co zjadły. Nie wchodziły sobie w drogę, a tylko ich korytarze stawały się coraz szersze. Potrafisz wskazać kierunek ich wędrówki?
Szerokość korytarzy jest jak kreski na ścianie – sięgają dokładnie końca ciała, więc są świadectwem wzrostu.
Świadomość
Wyobraź sobie, że nagle zostaje odkryty zupełnie nowy świat. Jest on zamieszkany przez istoty, o których istnieniu nikt z nas nie miał pojęcia. To jak scenariusz filmu science fiction. Tymczasem podobne scenariusze mogą rozgrywać się nawet na naszych oczach. Wielce prawdopodobne, że żyjące pod ziemią bezkręgowce nigdy nie widziały ptaków. Każde piętro lasu ma swoich mieszkańców. Możliwe, że niektóre organizmy nigdy nie spotkają tych z innego piętra. Jednak wszystkie tworzą las jako całość, nie zawsze mając świadomość swojego istnienia.
Uczestniczenie
Globalne awarie sieci komputerowych coraz bardziej wpływają na nasze życie. Pamiętasz ostatnie problemy, kiedy nie można było zalogować się do mediów społecznościowych? Przypominasz sobie, jak nie dało się wybrać gotówki z bankomatu? Dotykają nas te historie, w których uczestniczymy i z których czerpiemy korzyści. Tak samo jest z przyrodą – jesteśmy jej uczestnikiem, nie biernym obserwatorem. Nie wiemy jednak, w jakim dokładnie momencie jesteśmy. Czy nadwyrężenie jeszcze kilku elementów nie wpłynie na nasze funkcjonowanie, czy będzie to newralgiczna zmiana, która dotknie każdego z nas?
Umiar
Jakiej wielkości był ptak, który korzystał z tej dziupli? Wyobraź sobie, jak przeciska się przez ten otwór. Nie jest łatwo wykuć w drzewie dziuplę, kiedy jedynym narzędziem jest dziób. Jest on dokładnie taki, jak potrzeba do zapewnienia w miarę bezpiecznego schronienia. Ni mniej, ni więcej. W punkt! Wyszukane ozdoby naszych mieszkań czy nowe gadżety w samochodach nie sprawiają, że stają się one bardziej użyteczne.
Ptak, który wykuł tę dziuplę, włożył w to tyle pracy, ile było trzeba. A Ty, ile pracy wkładasz w to, co zbędne?
Uważność
Co w pierwszej kolejności przykuwa Twoją uwagę? Pewnie patrzysz na otwór znajdujący się w pniu. Dziura sprawia wrażenie jakiegoś ubytku czy błędu. Widzisz ją jednak dlatego, że jest otoczona przez drewno. W miejscu, gdzie go nie ma, zionie pusta przestrzeń. Tymczasem to, co dla nas jest pustką, stało się domem dla wielu drobnych mieszkańców lasu! Zadziwiające, że nieustannie poszukujemy życia w kosmosie, ale nie zauważamy mnóstwa jego przejawów, które są tuż na wyciągnięcie ręki.
Wpływ
Skąd dowiadujesz się o historii spotykanych ludzi czy odwiedzanych miejsc? Pewnie są to opowieści, książki lub przewodniki. A czy udało Ci się kiedykolwiek… trzymać historię w dłoni? Możesz to zrobić właśnie tutaj! Spójrz, kształty kory, grubość słojów, symetria przekroju – to zapis reakcji drzewa na warunki, w jakich rosło. Ten wpływ został utrwalony w nim już na zawsze. I chociaż nie bije tutaj serce, to dotykając drewna, bierzesz w ręce historię jego życia.
Zależność
To trochę jakby zaglądnąć do czyjegoś mieszkania przez okno. Albo nawet przekroczyć próg i stanąć w uchylonych drzwiach. Niezręcznie. Popatrz na apartamenty tworzące podkorową wspólnotę mieszkaniową. W każdym zagłębieniu i otworze toczy się życie. Czy masz jednak pewność, że jesteś tu tylko jako widz? A co, jeśli sieć tych połączeń nie jest dwuwymiarowa, ale oplata również Ciebie?